Glasblazende Romeinen
Van veel dingen wordt gezegd dat de Romeinen ze uitgevonden, terwijl dat niet zo is. Maar geldt dat ook voor glasblazen? Of is glasblazen uitgevonden door de Romeinen?
Goed gejat is beter dan slecht verzonnen
In de klassieke oudheid ging de kennis van glasbewerking hand over hand. Om een tiental eeuwen samen te vatten in één snelle zin: de kennis ging van Mesopotamië (waar het eerste glas gemaakt werd) via Egypte en Macedonië zo naar het Romeinse Rijk. Aanvankelijk brachten de Romeinen niet veel nieuws. Ze werkte verder aan de core-forming technieken, het glasfusen en de casting. Ze maakte net zoals de Egyptenaren millefiori (destijds bekend als mozaïek glas), zei het met wat andere ontwerpen. Millifiori, letterlijk duizend (mille) en bloemen (fiori), zijn kleine stukjes glas die van een veelkleurige glasstaaf worden geknipt. Deze stukjes worden tegen elkaar aan gesmolten en geperst in een mal tot bijvoorbeeld een schaal. Voor dezelfde techniek kunnen ook gedraaide glazen staven (vetro a retorti, of in het Engels twisters) worden gebruikt.
In de eerste eeuwen van het Romeinse rijk hebben glaskunstenaars ook de techniek van glasfusing met goud ontwikkeld. Daardoor kreeg het toch al luxe product glas nog meer status.
Foto: Millefiori-kom, oostelijk Middellandse Zeegebied, 2de eeuw v.Chr. In de hellenistische tijd werd voor het eerst vaatwerk van glas gemaakt door gebruik te maken van mallen. Dit kleurige mozaïekglas is opgebouwd uit staafjes gekleurd glas. Dit soort glas wordt ‘millefiori-glas’ genoemd, wat ‘duizend bloemen’ betekent. Collectie en foto © Rijksmuseum van Oudheden
Innovaties in glasblazen
De echte doorbraak kwam echter veel later, toen in de eerste eeuw voor onze jaartelling het glasblazen uitgevonden werd. Veelal krijgen de Romeinen in Italië de eer als uitvinder van het glasblazen, maar tegenwoordig denken de meeste archeologen dat de Syriërs de eerste waren. Los daarvan waren de bewoners van het Romeinse Rijk (waaronder destijds ook delen van Syrië vielen) zeer goede glasblazers. Helemaal onder aan deze pagina een film over een typische Romeinse set-up van een glasstudio en het maken van een geblazen fles in een Romeinse mal.
Een verzameling glasobjecten uit de eerste vijf eeuwen na onze jaartelling zoals te zien in het Museum voor Oudheden in Leiden. 1. Libanon, 2, 3 en 5.Oostelijke Middellandse zeegebied, 4. Libanon of Syrië,
Met hun nieuwe vaardigheid waren de inwoners van het Romeinse Rijk in staat om niet alleen groter werk, maar ook veel gevarieerder werk te maken, zoals drinkglazen, grote schalen, flessen.
Een tweede grote innovatie zijn de glazen ruiten: eindelijk kwam er glas in de ramen! In het LVR-Römermuseum in Xanten zijn zelfs reconstructietekeningen te zien van dubbel glas. In tegenstelling tot hedendaags dubbelglas zat er geen smal vacuüm tussen grote ruiten, maar hadden ze twee vensters bestaande uit kleine vlakken die dicht tegen elkaar stonden.
Restanten van Romeinse ramen, tweede / derde eeuw vanaf onze jaartelling. Te zien het LVR-Römermuseum Xanten, Duitsland.
Kleurrijke glaskunst
Als we denken aan de klassieke oudheid, dan denken we vaak aan witte beelden en zandkleurige gebouwen. We weten wel dat die beelden en gebouwen oorspronkelijk heel veel kleuren hadden, maar we denken in wat we zien, en dat zijn witte tonen.
Met glas is dat anders: glas houdt zijn kleur, ook na 2000 jaar. De Romeinen konden alle kleuren maken, inclusief geel, paars en rood, met een hogere transparantie dan hun voorgangers. Geblazen glas werd gemaakt in alle delen van het Romeinse Rijk (en daarbuiten). Mallen om in te blazen werden gebruikt om bijvoorbeeld flesjes in de vorm van Goden, vissen, helmen, vrouwfiguren en gezichten te maken. Geslepen facetten en diepe gravures werden als decoratie aangebracht. Alle niet-industriële glasblaastechnieken die vandaag de dag gebruikt worden bestonden al in de Romeinse tijd. Over de vraag hoe sommige voorwerken gemaakt zijn, zoals dediatreetglas (in het Engels cage-cups, en in het latijn vas diatretum), wordt nog steeds gedebatteerd. Pas tijdens de industriële revolutie van het glasblazen (1820 - 1840) maakte het glasbazen een nieuwe ontwikkeling door.
Foto: Romeinse glazen beker van de vierde eeuw voor onze jaartelling. Gevonden in Keulen, te zien in het Staatliche Antikensammlung Munich.
Hedendaagse glaskunst
De hedendaagse glaskunst en glasblazerij heeft dus veel om de Romeinen dankbaar voor te zijn. Glasblazen gaat nog steeds op vergelijkbare wijze, alleen gebruiken wij RVS blaaspijpen in plaats van de breekbare keramische pijpen. Wilt u Glass & Art bezoeken? Of wilt u iets laten creëren? Neem dan vooral contact op!
